GENEL OLARAK KBS TASARIMI

KBS tasarımı ciddi bir iştir ve kbs her kurumda kendine özgü farklı özellikler taşır. Bir muhasebe yazılımı gibi her kurumun paket olarak alıp kullanıma başlayabileceği bir yapıda değildir. Kurumun yapısına göre değişik kalıplara girecek kadar esnektir. KBS tasarımına geçmeden önce kurumun bir çekapının yapılması gereklidir. Bu çek-up neticesinde kurum rehabilite edilip kbs için hazırlanmalıdır. Bu gözardı edilerek tasarlanmış olan kbs çalışmaları başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

YAPILMASI GEREKEN ETÜTLER

Bu çek-up çalışması sırasında bazı araştırmalar yapılmalıdır.Bunlar:

· Personel Profili ile ilgili etütler
-Kurum çalışanlarının bilgisayar ve bilişim sistemleri ve teknolojilerine
bakış açılarının tespiti
-Personelin bu konudaki istelilikleri ve konuyla alakalılık yüzdelerinin
tespiti
-Bu konudaki bilgi ve eğitim seviyelerinin tespiti
-Personelin yeterliliklerini sistemi yürütebilecek seviyeye çıkarabilmek için gerekli eğitim programları ile ihtiyaç duyulacak yatırımların planlanması
-Mevcut personel içinde sistemi kurabilecek ve yürütebilecek yeterlilikte olanların profillerinin çıkarılması
-Buna göre yeni nitelikli personel ihtiyacının tespiti
-Bu ihtiyaca göre personel giderlerinin finansmanı ile ilgili tedbirlerin tespiti

· Teknolojik altyapı ile ilgili etütler
-Mevcut pc, mac, yazıcı, tarayıcı vs.ve yan aparatlarının tespiti
-Kurulacak sistem için hangi teknolojik konfigürasyonlara ihtiyaç duyulacağının tespiti
-Mevcut ve ihtiyaç duyulan konfigürasyonlar arasındaki farkların tespiti (Mevcutlar içinde yeterli olanların değerlendirmeye alınması yatırım maliyetini azaltacaktır.)
-Bunlara göre ihtiyaç duyulacak yazılımların tespiti ve lisanslama ile ilgili gerekli raporların hazırlanması

· Vatandaş ile ilgili etütler (Kentli memnuniyeti açısından)
-Kurumun vatandaşın kurumdan ne beklediğini öncelikle tespit etmesi gerekir.Bu iş için çeşitli anketler yapılabilir.
-Yasal çerçevede bu beklentilerin ne kadarının karşılanabileceğinin tespiti
-Bunların karşılanabilmesi için nerelere ve ne gibi yatırımların yapılması gerektiğinin tespiti

· Kurum ile ilgili etütler (Kolay yönetim ve etkin denetim açısından)
-Kurumdaki mevcut idari yapılanmanın tespiti
-Kurumdaki mevcut idareci profillerinin tespiti
-Kurumdaki mevcut Yönetim zaafiyetlerinin tespiti
-Bunlara göre kolay yönetim ve etkin denetim için mevcut durumda ne gibi değişikliklerin öngörüldüğünün tespiti
-Bu değişikliklerin -yasal ve siyasi kriterler dikkate alındığında- ne kadarının münkün olduğunun tespiti
-Bu değişimin uzun zaman alacağı düşünülürse; Bunların içinde sistemin sekteye uğramaması için acilen hangi tedbirlerin alınması gerektiğinin tespiti

· Veri Tabanını Verileri İle İlgili Etütler
-Öncelikle hangi veritabanının kullanılacaği tespit edilmelidir.
-Mevcut verilerin durumu (hangi formatta olduğu, hangi ortamda olduğu, Güncellik durumu vb.)
-Toplanması gereken verilerin tespiti
-Sistemde bulunması gereken tüm verilerin bir topolojik tasarım altında toplanması ve hiyerarşilerinin belirlenmesi
-Bu verilerin nerelerden ve hangi kurunlardan toplanacağının tespiti
-Toplanacak verilerin durumu (hangi formatta olduğu, hangi ortamda olduğu, Güncellik durumu vb.)
-Bu verilerin elde edilebilirliği
-Kullanıma devam edilecek mevcut sistemlerin veritabanlarını birbirleri ile konuşturabilecek taban bir veritabanı oluşturulması
-Mevcut ve toplanacak olan verilerin bir standarda sokulabilme durumu
-Verilerin toplanmasında hangi metodların kullanılacağı
-Toplanan verilerin zaman içinde güncelliğini koruyabilmek için alınması gereken tedbirler
-Veri toplama ve düzenleme maliyeti

· Performans yönetimi etütleri
-Kurumda her birimin görev tanımları ayrı ayrı yapılmalı
-Devşirme (Asli olmayan görevler) asli birimi bünyesinde tanımlanmalı. Bu herkezin üzerine düşen görevi yapıyor olması nedeniyle motivasyonu ve dolayısıyla da verimi artırıcı etki yapar.
-Tanımları yapılan bu görevler iş akış şemaları ile düzenlenmelidir. İş akış şemalarındaki her basamak iş için halihazırda uygulamada karşılaşılan tüm senaryolar dikkate alınarak minimum ve maksimum iş bitiş zamanları belirlenmelidir.
-Bu tespitin ardından her iş için ideal bir iş bitiş zamanı öngörülmelidir. Ve iş akış şemaları bu zamanların gerektirdikleri gibi revize edilmelidir.
-Personel profili başlığı altında ki eğitim programları ile de desteklenmek şartı ile bu iş akış şemaları personele tebliğ edilmeli ve buna uyulması yaptırım altına alınmalıdır.
-Bu çalışmalar aynı zaman da kurumun ISO 9001 kalite belgesi alması için yapılacak bir beyin fırtınası çalışmasının parçası olarak ta yapılabilir.
-Burada önemli olan ISO 9001 kalite belgesi almak değil kaliteyi sürekli kılmak olduğuna göre belirlenen performans yönetimi projesinin ve ilkelerinin tam olarak uygulanmasını sağlamak, performansı değerlendirmek ve yönetmek için de gerekli altyapının planlanması gereklidir.

SİSTEM TASARIMI:
Bütün bu tespit ve analizler yapılıp, gerekli raporlar alındıktan sonra yapılması öngörülen değişikliklerin ve taırımların maliyetleri tespit edilmelidir. Bundan sonra kent bilgi sistemi tasarımına başlanabilir.Burada:
-Daha önce yapılan analizler sonucunda sistemden neler bekleneceği
-Sistemin yasal çerçevesi ve sorumluluklarının neler olduğu
-Sistem için ihtiyaç duyulan teknolojik yatırımların tespiti ve hangi sıraya göre yapılacağının programlanması
-Sistem için gerekli olan kalifiye personel ve yönetici ihtiyacının tespiti
-Sistemin tamamen kurulup tamamlanmasına kadar geçecek süre içinde hangi iş ve işlemlerin yaptırılacağı ve her iş için İş akış diyagramlarının hazırlanması gibi konular önem kazanmaktadır.

Sistem Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar:
-Sistemin kesin tasarımına geçmeden önce bu iş ile iştigal eden yazılım firmalarının bilgilerine ve demolarına başvurulmalıdır.Onların ve halihazırda çalıştıkları kurumların tecrübeleri yaşanmış hataların yeniden yaşanmasına engel olacaktır.
-Bu çalışma sırasında tasarımcının aklında yeni fikirler şekillenecek ve böylece o günün şartlarında neredeyse mükemmel ve eksiksiz bir sistem tasarlanmış olacaktır.-Neredeyse-diyorum çünki; en iyi ve ya mükemmel hiçbir zaman yoktur.Her zaman daha iyisi vardır.
Sistem en az emek ve zaman harcanarak en az personel ile yürütülebilecek şekilde tasarlanmalıdır.
-Kurumun tüm birimlerinin birbirleri ile tam bir entegrasyon içinde olması önemlidir.
-Veriler merkezi bir serverde ortak bir veritabanında tutulmalıdır.Hatta münkünse yazılımların da server üzerinden çalıştırılması uygun olacaktır.Bunun birçok getirisi de vardır. Buyüzden yazılımların web tabanlı olmaları önerilir.
-Sistem iki taraflı olarak tasarlanmalıdır.
1-Vatandaş tarafı (Bilgi edinme ve belediyeye gelmeden iş ve işlemlerini yapabilme vergi ödeyebilme ve internet üzerinden belediye hizmetlerine ulaşabilme vb.)
2-Kurum tarafı (Kolay yönetim ve tam denetim )
-Sistemde güncellenebilir veriler bulunmalıdır.Tüm veriler otomatik olarak güncellenebilir şekilde tasarlanmalıdır.
-KBS bir sistemler bütünüdür.Bir çok alt sistemden oluşur. KBS’nin iki ana bileşeni vardır.
-GIS (Coğrafi bilgi sistemi)
-MIS (Yönetim bilgi sistemi)
-KBS bu iki sistemin çatısı altında diğer alt sistemlerin de birleşiminden oluşur.Önemli olan bu iki ana sistemin ve alt sistemlerinin birbirleri ile tam bir entegrasyon içinde çalışmasıdır.
Sistem iyi ve amaca yönelik, verimli bir şekilde çalışabilmesi için tam, doğru ve güncel bilgiye ihtiyaç duyar.Bunun için sistem kurulumu sırasında iyi ve kapsamlı bir bilgi toplama çalışması yapılması gerekir.
-Toplanan bu bilgiler KBS yazılımlarıyla yorumlanarak her ihtiyaç duyanın ihtiyacı olduğu kadarıyla ve yetkisi nispetinde kullanabileceği hale getirilmelidir. Unutulmaması gereken önemli bir konu vardır.KBS yaşayan bir sistemdir.Canlı bir organizmadır.Sağlıklı bir şekilde yaşayabilmesi de bazı şartlara bağlıdır.Bunlar:

1. GIS-MIS entegrasyonu
KBS’nin en önemli iki bileşeni olan GIS ve MIS birbirlerinden bağımsız çalışacak şekilde tasarlanmamalıdır. Bu yapılabilecek en büyük hatadır. 5215 sayılı kanunu gereğince stratejik planların yapılabilmesi için gıs ve mıs’ın bütünleşik yapıda olmaları gerekir.

2. Otomatik olarak güncellenen veri yapısı
Sahadan birkez veri toplamak sistemin başarısının devamı için yeterli değildir.Bu bilgilerin sürekli güncel ve doğru kalmasını sağlayacak güncelleme mekanizmaları da kurulmalıdır.

3. İyi ve keskin bir yetkilendirme:
Kent yöneticilerinden vatandaşa kadar her konumdaki kullanıcıların hangi bilgiye ne şartlarda ulaşabilecekleri, bu bilgiler üzerinde hangi yetkileri kullanabilecekleri, kimlerin veri güncelleme, yedekleme, silme ve değiştirme yetkisine sahip olacakları kesin ve kati bir yetkilendirme mekanizmasına tabî olmalıdır.

4. Dijital arşivleme:
Sistem kurulumu sırasında önce mevcut arşivler sayısallaştırılmalıdır. Sonra da arşive girecek her türlü evrak ve bilgi sistem bünyesindeki yazılımlar ile sayısallaştırılarak dijital erşiv canlı ve güncel tutulmalıdır.Hatta özellikle iş takipçilerinden ve özel sektörden gelen evrak ve bilgileri belli bir formatta sayısal olarak ta (CD’de veya diskette) istemek te münkündür.

5. Doküman yönetimi:
Bu kuruma gelen her türlü evrağın yazı işlerinde kayda alındıktan sonra taranarak bilgisayar ortamına aktarılması ve kurum içinde dijital olarak bilgisayar ağları üzerinden dolaşımının sağlanması demektir.İlgili memurlara evrak network üzerinden ulaştırılır, takibi network üzerinden yapılır.Bu işleyiş sırasında dijital imza kullanılır.Ve enson işlem tamamlandıktan sonra tekrar yazı işlerinden print edilerek son amirin ıslak imzası ile vatandaşa veya ilgili üçüncü kişi ve kuruma iletilir.

Kbs’ Nin Projelendirilmesi:
Bütün bunlar kbs’nin omurgasının tasarımında dikkate alınması gereken konulardır.Bu kbs omurgası ana iş tanımlarını içerecektir.Kesin tanımları yapılan bu ana iş kolları sonradan değiştirilmemek üzere bir sıraya konmalıdır.Bundan sonra bu ana iş kolları ayrıntılara bölünmeli bunların her birinin tanımı yapılıp aralarında öncelik durumuna göre sıralanmalıdır.
KBS uygulamaları sırasında yapılan önemli bir hata; Kent bilgi sisteminin yada kurmak istenilen sistemin tasarımını yapanların bu tasarımlarını projeye dönüştürmüyor olmalarıdır.
Başta ihale yasaları olmak üzere mevcut yasal düzenlemelere göre yukarıda anlatıldığı üzere tasarlanan sistemin iş ve işlemler bakımından belirli bir sıraya konulması, bu sıralamadan sonra hangi işin –ihale ve inşaat dönemi de dikkate alınarak- hangi zaman periyotlarında yapılabileceğinin ve ve o iş için ne kadar süre verilmesi gerektiğinin analizleri yapılmalı ve sırayla iş ve işlemlerin yapılma (başlama ve bitiş tarihleri) süreçlerini gösteren çizgisel bir zaman tablosu hazırlanmalıdır.Buna paralel olarak iş ve işlemlerin yaklaşık maliyetleri de bu tablonun altında izlenebilecek şekilde düzenlenmelidir.
Tablo tamamlandıktan sonra son birkez daha gözden geçirilmeli, sıralama ve zamanlamadaki hatalar düzeltilmelidir.Eksik görülen iş tanımları da sisteme eklenmelidir.Böylece kbs’miz projelendirilmiş olmaktadır.Bu proje bir rapor eşliğinde idarenin onayına sunulmalıdır.KBS projesi oldukça yüklü bir bütçeye ihtiyaç duyacaktır.Bu nedenle idareye finansman konusundaki ineri paketleri de sunulmalıdır.
Proje şekil olarak ve işlem sırasına göre irdelenip olur aldıktan sonra artık tüm yatırımlar projedeki sıraya göre yapılmalıdır.Bu hataları ve iş çıkmazlarını önleyecektir.
Sistem tasarlanırken sık elenip sık dokunmuş ve gerekliliği kesin kabul görmüş olan işlerden oluşan projedeki hiçbir görev veya iş bütçe yetersizliği durumunda iptal edilmemelidir.Bu gibi durumda işlerin zaman çizelgesinde blok olarak ötelenmesi (ertelenmesi) daha akıllıca olacaktır. Tamamen iptal edilen işler kbs’nin eksik olarak kullanıma açılmasından dolayı daha sonra sistemi sekteye uğratacak sonuçlar doğurabilirler.

Bu şekilde projelendirilmiş bir kbs ile idareler (Yöneticiler):
-Hangi işin ve yatırımın hangi sırayla ve ne zaman yapılacağını
-İşin ne kadar zamanda tamamlanacağını
-İşin yaklaşık yatırım maliyetini öğrenebileceklerdir.
-Bu, kent yöneticilerine yıllık ve beş yıllık planlar yapabilmelerini, bütçelerini ve yatırım programlarını daha sağlıklı ve isabetli yapabilmelerini ve kentli memnuniyeti konusunda kendilerine hedef koyabilmelerini sağlayacaktır.
-KBS tasarımcıları ve uygulayıcıları açısından da birçok fayda sağlayacak olan proje ile tasarımcılar da:
-Daha planlı ve programlı hareket edebilecekler
-Ne kadar zamanları olduğunu önceden bildikleri için ona göre hareket ederek gereksiz acelecilikten ve telaştan kurtularak, daha rahat ve daha sistemli bir çalışma içinde olabileceklerdir.
-Bu kadar planlı ve sistemli çalışmanın sonucunda da tabi başarı elde edilecektir.

VERİ (BİLGİ) TOPLAMA SAFHASI VE KBS İÇİN ÖNEMİ
Veri toplama (Saha envanteri) çalışması kent bilgi sisteminin olmazsa olmazıdır.Kent bilgi sistemi adından da anlaşıldığı üzere bilgi ile kurulan ve bilgi işleyen bir sistemdir.Nasıl ki metal hammaddeler (Demir, alümünyum,bakır vs.) toprak altından çıkarılmadan otomobil fabrikaları çalışamassa, ormanlardan ağaçlar kesilip kereste haline getirilmeden mobilyalar üretilemezse çalışma alanından (Kentten) bilgiler toplanıp sisteme entegre edilmeden de KBS çalışamaz.Bu durumda KBS yazılımlarının içi boş birer kutudan ibaret olduklarını söylemek münkündür.
Uygulama alanı olan kentten sözel öznitelik bilgileri toplanıp daha önce oluşturulmuş coğrafi veriler ile ilişkilendirilmeleri gerekir.Ancak bu şekilde CBS ve KBS yazılımlarının çalışması mantıklı olur ve bu yazılımlara ve donanımlara yapılan yatırımlar yerini bulmuş ve amacına ulaşmış olur.
Saha envanteri çalışmasından önce kentin bilgi toplanacak coğrafi verileri oluşturulmalıdır. Bunlar:
-Halihazır (Topografik) haritalar
-Kadastral haritalar
-Yerleşime uygunluk (deprem,heyelan ve sel gibi doğal afet) haritaları
-İmar planları
-Alt yapı haritaları (Elektrik, su, doğalgaz, telefon, kablolu tv, atık su ve yağmur suyu kanalları vs.)
-Üstyapı haritaları (Yolların tür ve kaplama cinsleri, kaldırım-tretuar durunları, park vedinlence yerleri ile yürüyüş ve bisiklet parkurları vs)
-Numarataj Planları
-İşlenmiş Görüntüler
-Fotograf
-Ortofoto
-Uydu görüntüleri
-Tematik haritalar şeklinde kent ölçeğinde değişiklikler gösterebilecek bir şekilde sıralanabilir.

Coğrafi ve sözel verilerin birbirleri ve sözel öznitelik bilgileri ile ilişkilerine bakacak olunursa; Kişilere ve objelere özgü sözel bilgiler ile coğrafik verilere özgü öznitelik bilgileri sonuçta coğrafik veriler ile birleşerek kent bilgi sistemini oluşturmaktadır. Esasen bunların bağımsız veritabanlarında bulunup bağımsız hareket etmeleri de düşünülemez.

Bu ve buna benzer kalemler halinde coğrafi veriler hazırlanıp sınıflandırılarak bir veritabanında toplanmalıdır.Bunlardan birbirleri ile alakalı olanlar arasında gerekli ilişkilendirme işlemleri yapılmalıdır.
Kurumun halka sunmayı planladığı hizmetlerin bir envanteri çıkarılmalıdır.Bunlar halkın kurundan beklentileri ile karşılaştırılmalı ve örtüşen hizmet başlıkları teke indirgenmelidir.Eldeki mevcut veriler de dikkate alınarak kent yaşayanlarının ekonomik ve sosyo kültürel seviyede portreleri çıkarılmalıdır.Bütün bunlara isrinaden genel olarak belirlenen hizmetleri sunacak olan kurum personelinin de portreleri çıkarılmalıdır.Mevcut durum ile olması gereken durum karşılaştırılmalıdır.

Bütün bu istatistikler belirlendikten sonra sahadan toplanacak verilerin neler olduklarının tespitine geçilebilir. Bu aşamada Kurum içi birimlerin temsilcilerinden ve hatta münkünse kurum dışından da temsilci alınarak bir komisyon kurulmalıdır. Bu komisyonun ve saha envanteri çalışmasının yönetimi bu konuda uzman ve deneyimli kişilerden oluşan bilgi işlem birimlerinde olmalıdır. Bu komisyon sahadan toplanacak olan veri türlerini önce gruplandırmalı ve türlerine göre ayırmalıdır. Her veri grubu altında alt gruplar belirlenebilir. Genelden özele (Kabadan ayrıntıya) inilerek bir veri ağaç yapısı öngörülmelidir.

Bu veri yapısına istinaden saha envanter anket leri hasırlanmalı ve toplanmak istenen veriler bu anket formlarında sorular la ifade edilmelidir. Daha sonra da kent ölçeğinde ihtiyaç duyulan şekilde gruplar halinde kapı kapı gezilerek bu veriler toplanır ve havuzda bir araya getirilir. Burada daha önce belirlenen veri ağacı yapısına göre sınıflandırılarak ayrıştırılırlar. En sonunda da coğrafi veriler ile ilişkilendirilmek suretiyle son şekilleri verilmiş olur.Bundan sonrası KBS yazılımları ile yapılacak yetkilendirme ve yönetim işlemleridir.

Cbs İçin Grafik Veri Doğruluk Gereksinimleri
Coğrafi veritabanında bulunacak verilerin hangi hassasiyet derecelerinde olmaları gerektiğinin de önceden belirlenmesi gerekir.İdeal olanın fazlasını yapmak her zaman doğruyu yapmak değildir.Gereğinden fazla hassasiyet arayışı hem daha fazla iş yoğunluğu hem de daha fazla maliyet demektir.Coğrafi verileri oluşturan haritalar için kbs platformunda gerekli olan ölçek ve hassasiyet değerleri aşağıda verilmiştir.

-1:500 - 1:1000 ölçekli mühendislik uygulamaları içeren bilgi sistemleri
için cm doğruluk gerekir.
-1:5 000 ölçekli Şehir planlama için m üzeri doğruluk gerekir.
-1:50 000 ölçekli çevresel planlama için 5m üzeri doğruluk gerekir.

Coğrafik verilerin elde edilme yöntemleri de incelenirse, Hangi yöntemden en iyi verimin alınabileceği ve hangi yöntemin ne amaçla kullanılabileceği stratejisi de geliştirilebilir.Kentin, kentlinin ve kurumun yapısına göre değişebilen hassasiyet oranları belirlenip buna göre bilgi toplama ve oluşturma stratejileri belirlenmelidir.

Veri Toplama Ve İşlemenin Kbs Projesindeki Yoğunluk Oranı
Kent bilgi sistemi kurulum sürecinde, ilk başta yapılacak donanım ve yazılım yatırımının akabinde asıl yoğunluğu veri oluşturmaktadır.Daha açık ifadeyle KBS’nin en uzun ve en yoğun işlemlerini veri toplamak, işlemek ve yönetmek oluşturmaktadır.
KBS kurulum sürecindeki iş ve işlemleri ana başlıklar altında gruplandırsak bunu daha açık bir şekilde görmek münkün olacaktır.Burada gerçekci olması için Bursa Büyükşehir belediyesinin kbs projesindeki maliyet gerçekleşme oranları örnek alınmıştır. Proje sürecinde yapılan yatırımlar:
-Donanım yatırımı
-Yazılım yatırımı
-Müşavirlik hizmetleri yatırımı
-Eğitim yatırımı
-Veri işleme-uyarlama çalışmaları
Olarak gruplandırılır ve yatırım maliyet-gerçekleşme oranları tablosu ortaya çıkar.

Aşağıdaki grafikten veri işleme ve uyarlamanın tüm projenin neredeyse yarısını oluşturduğu görülmektedir. Sistemin toplam donanım ihtiyacının yatırım maliyeti, toplm proje maliyetinin %24’ünü; Yazılım yatırımı %19’unu; Müşavirlik hizmetleri alımı %6’sını ve Eğitim yatırımı da %5’ini tutmaktadır.
Bu istatistik açıkça gösteriyor ki, KBS’nin asıl yükü, asıl iş yoğunluğu, yatırım canavarı kalemi bilgidir.Bu da saha envanterinin önemini ortaya koymaktadır.Saha envanteri ne kadar sağlıklı ve gerçekci ise KBS de o kadar başarılı ve verimlidir.Bu nedenle saha envanteri anket formlarında bulunacak soruların hazırlanması tüm birimlerin ehil temsilcilerinin üyesi oldukları kamisyon tarafından hazırlanmalı ve bu komisyonun yönetimi ve koordinasyonu da bilgi işlem birimlerinde olmalıdır.





Şekil ’de Bursa belediyesi kent bilgi sisteminin proje bileşenlerine ait verilerin toplanması aşamalarındaki maliyet gerçekleşme oranları grafiksel olarak verilmiştir.
Şekil dikkatlice incelenecek olursa kbs projesinin toplam veri toplama maliyetinin %39’luk kısmı kadastro ve imar bilgilerinin oluşturduğu coğrafik verilerin toplanmasına ayrılmıştır.İkinci sırayı %23 ile coğrafi verilerle alakalı öznitelik (Sözel) bilgiler yeralmıştır.Bunlara %16’lık pay ile temel haritalama maliyetleri de eklendiğinde toplam kbs yatırımının (%39+%16+%23=%78) lik kısmını veri toplama ve işlenmesi için yapıldığı ortaya çıkmaktadır.Kalan %22’lik kısım ise teknik altyapı, fizibilite ve bilgi ağı gibi projelendirme ile ilgili bilgilerin temininde harçanmıştır.



Bu oranlara göre bir yorum yapmak gerektiğinde yaklaşık %80 oranında veriyle yoğrularak kurulacak olan bir sistemin (KBS) ana enstrümanı olan verileri toplama işini iyi ve profesyönel olarak (Çeşitli nedenlerden dolayı) başarıya ulaşabildiği düşünülürse bunun önemi daha da iyi anlaplanlaması gerekliliğini vurgulamak lazım gelir.Özellikle de yapılan bu veri toplama ve işleme çalışmalarının ülkemizde %45-%65 oranında şılır. KBS için herşey veridir. Veri olmadan KBS eksiktir, sakattır, boş bir kutudur ve boş kutular da doldurulmadıkça atılmaya mahkumdur.Bu meyan da veri toplama ve işleme yatırımları yapılmayacak sa kullanılmayacak olan MIS ve CBS gibi KBS yazılımlarına yapılacak yatırımlar ölü yatırım olacaktır.

KENTSEL TASARIMDA KBS VE ULUSLAR ARASI YAKLAŞIMLAR

(Bu yazıda -Öğr.Gör. Leyla Yekdane TOKMAN, Anadolu Üniversitesi, MMF, 26470, Eskişehir-'den alıntılar yapılmıştır.)

Kent Bilgi Sistemlerinin anlaşılmasında özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nde uygulanan iki önemli örnekten söz etmek gereklidir: GNIS-Coğrafi İsimlere Dayalı Bilgi Sistemi ve Sacramento, California Örneği verilebilir.
Gelişmiş ülkelerde özellikle Amerika Birleşik Devletlerin ’de GIS kullanımı bölge özellikleri, kaynakları, ulaşım, ekonomik ve kültürel dağılım, gerçek-zamanlı deprem verilerinin erişimi, gerçek-zamanlı hava verilerinin erişimi gibi uydu bağlantılı verilerden elde edilen verilere ulaşım konularında detaylı veri tabanları ile kullanıcılara açılmaktadır. Örneğin, bir kent plancısı eğer California eyaletinde Sacramento’da bir proje geliştirecekse bilgilere internet ile erişebilmektedir veya yapılmış örneklere ulaşabilmektedir.
Sacramento ile ilgili ekonomik, kültürel, ulaşım-taşımacılık, kentsel alan kullanımı, konut sayısı ve iş imkânı oranı gibi kentsel tasarıma yön veren bilgiler değerlendirilerek bölgenin bir analizini yapan Dyett & Bhatia tasarımcıları bu bölgenin bir planını oluşturmuşlardır. Plan, çok kullanımlı kent merkezi olarak bölgeyi göstermektedir. Bölge 260 bin metrekarelik ofis alanına, 725 konut ünitesine ve 8360 metrekare ticari alanın inşaasına olanaklıdır. Konut birimleri farklı tipleri barındıracaktır. Yerleşimler komşu sınır gelişmelerini göz önünde alarak modüler olarak planlanacaktır. Mevcut cadde düzeni korunarak az sayıda yeni caddelerin eklenmesine öncelikle karar verilmiştir. TDM (Transportation Demand Management- Bağımsız Nakliyat Organizasyonları-) tekniği ile Eyaletteki iş olanağını artırması beklenmiştir. 10 bin eyalet memuru tarafından da aynı zamanda eski kentin revitalizasyonu yapılacaktır. Bu İyileştirme Planı Programı detaylandırılmış aşamaları ve adım adım yeni kentsel dokunun inşaasını sağlamaktadır. Bu kentsel dokunun tasarımında 80 bloktan meydana gelen alanın üç boyutlu bilgisayar modellemeleri, her açıdan elektronik ortamda incelenmiştir Detaylı görsel simülasyonlar mevcut çevre verileri ile yeni dokunun ne derece uyumlu olacağını göstermiştir [http.//www.dbplanners.com, 1999].
Sacramento, CA (California) örneği kentsel tasarımın sağlıklı ve düzenli bir yapıda gerçekleştirilmesi için KBS’nin önemli bir kaynak oluşturduğunu göstermektedir. Verilerin elektronik ortamda ve paylaşıma açık olması bu derecede büyük ve karışık bir tasarım sisteminin daha kısa sürede ve hatasız tamamlanmasına olanak tanımaktadır. Benzer bir örnek 2020 yılında nüfusunun üç milyara ulaşacağı tahmin edilen Asya kentlerinin geliştirilmesi, geleceğe yönelik ihtiyaçların tahmin edilerek yeni tasarımların gerçekleştirilmesine bağlı olarak yeni yaklaşımlara olanak tanıyan uygulamalar bu kıta bazında da tartışılmaktadır.
http://www.rsisco.com [1999] adresli sitede, önümüzdeki yaklaşık 20 yıl içinde özellikle güney, güneydoğu ve doğu Asya’nın büyük kentlerindeki büyümeye bağlı olarak geliştirilecek stratejilerde KBS’ne yeni tasarım araçları olarak kullanımına etkin yer verilmektedir. Bu kentlerin gelişiminin nasıl olacağı ve kontrol edileceği birincil sorudur. Bir diğer soru ise, yeni ve gelişmekte olan kentsel alanların idaresini ve tasarlanmasını destekleyecek yeni bilgi sistemlerinin neler olduğudur. KBS, bu bağlamda başka veri teknolojilerinin de sisteme entegre edilebilmesi ile yararlı görülmüştür. Bu veri teknolojileri Coğrafi Yer Sistemleri (GPS), Uzaktan Algılama Ve Sayısal Kartografi, Bilişim Teknolojileri gibi teknolojilerdir. Bu sistem entegrasyonları ile mevcut veriler de sağlandığından sağlıklı bir kentsel gelişmeden söz edilebilmektir. Sistem, 18 devlet biriminin tek GIS üzerinde katılımı ile Katar Hükümeti tarafından Doha kenti için uygulanmıştır.
Coğrafi ve Kent Bilgi Sistemleri’nin bir diğer ileri uygulaması GNIS ile Amerika Birleşik Devletleri’nde görülmektedir. Coğrafi İsimler Bilgi Sistemleri Amerika Birleşik Devletleri sınırları içindeki bölgeler, oluşumlar ve kentler için IT erişimli geniş ve detaylı bilgilerin olduğu bir veri kaynağı sunar. GNIS veri tabanı içinde iki milyon coğrafya yapısı yerleşim alanları, okullar, rezervler, parklar, nehirler, vadiler gibi –hava fotoğrafları dâhil- bilgileri içermektedir. GNIS iki bölümden oluşmaktadır. Birincisi 1/24 000 ölçekli haritalar ve Milli Okyanus Servisi verileri, ABD Orman Servisi verileri, Askeri Kurum Mühendisleri veri dosyaları, Federal Havacılık İdaresi ve Federal İletişim Komisyonu verilerinden oluşmaktadır. İkinci bölüm ise, resmi Eyalet yayınları ve bölgesel materyallerden elde edilen mevcut ve tarihi adlar ile ilgili bilgilerden oluşacaktır. Bugün, ikinci aşama geliştirilmektedir. GNIS sayısal verilerin formatları 9-track manyetik teyp veya 8-mm ASCII kodlu kartuşta yer almaktadır. FTP –dosya transfer protokolü- ile de veriler alınabildiği gibi CD-ROM olarak da sağlanmaktadır [http://nsdi.usgs.gov/products/gnis.html, 1999].
Kentsel alanların tasarlanmasında KBS desteği ile trafik yolları ve akışının bilgisayar teknolojisi ile düzenlenmesinin yanında alınan tasarım kararlarının engelli insanlar için de ne derece de doğru değerlendirildiği analiz edilebilmektedir [Michael J. Demetsky,1999].
Ülkemizdeki yapılaşma ve kentsel hizmetlerinin gelişimi sağlıklı bir yapıya kavuşturulması için Amerika Birleşik Devletleri tarafından geliştirilmiş olan GNIS gibi zengin bir “Bilgi bankası”na ihtiyaç vardır. Kent Bilgi Sistemleri gelişmiş ülkelerde kentsel tasarımın vazgeçilmez bir aracı olmaktadır. Gelişmiş ülkeler göz önüne alınarak, mevcut kentsel alanların korunmasında, yenilenmesinde bilgisayar ortamına aktarılmış veriler ile çalışmak hata oranını sıfıra indirmektedir. Yeni kentsel alanların tasarlanmasında ve şehir plancısı ile mimarın bu tasarımın geliştirilmesinde diğer disiplinlerle de koordinasyonlu bir çalışma yapılabilmesi için bilgisayar ağları üzerinde çalışabilecek yazılımlar ve veritabanları önemli olmaktadır.

Azmi GÜN

DÜNYADA VE ÜLKEMİZDE KBS

Gelişen bilgisayar teknolojisi ve yazılımlarıyla birlikte, Kent Bilgi Sistemleri uygulamalarında tüm dünyada önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Gelişmiş ülkelerde özellikle ABD’nde kent bilgi sistem kullanımı bölge özellikleri, kaynakları, ulaşım, ekonomik ve kültürel dağılım, gerçek zamanlı deprem verilerinin erişimi, gerçek zamanlı hava verilerinin erişimi gibi uydu bağlantılı verilerden elde edilen bilgilere ulaşım konularında detaylı veritabanları ile kullanıcılara açılmaktadır. Örneğin, bir kent plancısı eğer kentine ait bir proje gerçekleştirecekse, kente ait detay bilgilerine veya mevcut proje örneklerine internet üzerinden kolayca erişebilmektedir. Kentle ilgili ekonomik, kültürel, ulaşım-taşımacılık, kentsel alan kullanımı, konut sayısı ve iş imkânı oranı gibi kentsel tasarıma yön veren bilgiler değerlendirilerek bölgenin bir analizi yapılır ve buna göre tasarımcılar söz konusu bölgenin bir planını oluştururlar. Plan, çok kullanımlı kent merkezi olarak bölgeyi göstererek, kentsel dokunun tasarımında dikkate alınacak planlama bilgilerini kullanıcıya sunar. Ayrıca bölgenin üç boyutlu bilgisayar modelleri ve detaylı görsel simülasyonları mevcut çevre verileri ile yeni dokunun ne derece uyumlu olacağını da gösterir. Verilerin sanal ortamda ve paylaşıma açık olması büyük ve karmaşık bir tasarım sisteminin daha kısa sürede ve hatasız tamamlanmasına olanak tanımaktadır. Gelişmiş ülkelerde benzeri uygulamalar yıllardır uygulanmaktadır. Özellikle “dijital kentler” olarak adlandırılan, New York, Amsterdam, Helsinki, Toronto, Londra, Kyoto kentlerinde temelde yukarıda sözü edilen bilgi kullanım anlayışı mevcuttur. Veriler güncel olarak ta kullanıcıya internet üzerinde sunulur (Ishida, 2000).
Ülkemizde, KBS uygulamaları geç kalmış olmakla birlikte, son zamanlarda özellikle bazı Büyükşehir belediyeleri, il ve ilçelerde bazı uygulamalar başlatılmıştır. Bunlar arasında İstanbul, Bursa, Ankara, Alanya ilkler olarak adlandırılabilir. Sonuç olarak, kent yöneticilerinin; bir kentin ihtiyaçlarını doğru ve zamanında belirleyebilmesi ve yapacağı yatırımlarda sağlıklı kararlara ulaşabilmesi, kente ve kentliye ait bilgilere hâkim olarak, kente yapılacak hizmetlere her kesimin katılımını sağlayabilmesi, çağdaş kent yönetimini gerçekleştirebilmesi ve kent sakinlerine nitelikli hizmet sunabilmesi, iyi bir kent silgi sistemi ile mümkün olacaktır. Bu nedenle her yerel idareci, kentlisine çağdaş bir kent yaşamı sunabilmek için, zaman kaybetmeksizin “bilişim çağı”nın gereğini yerine getirerek, kentini KBS’nin sağladığı avantajlarla yönetebilme yollarını aramalıdır. Ancak bu gerçekleştirilirken de;
• KBS için gerekli altyapı ve maddi kaynak en başta hazırlanmalı,
• Sistem mutlaka bu konuda deneyimli ve uzman kurum ve kuruluşların denetiminde gerçekleştirilmeli ya da kurum bünyesinde tasarlanıp uygulamaya geçilecek ise sistem tasarımcıları ve denetçilerinin bu konuda uzman olanlar arasından seçilmelidir.
• Yerel Yönetimlerin kurumsal yapısı KBS’ ye uygun olarak yeniden organize edilmeli,
• Gerek veri kalitesi gerekse sistem bütününde standartlar oluşturulmalı ve uygulanmalı, (UVDF)
• Sistem kurulduktan sonra yaşatılabilmesi için mutlaka güncelleme yapılmalıdır.(Prof. Dr. Tahsin YOMRALIOĞLU* - Araş. Gör. Mehmet ÇETE)
KBS dünyada ülkemizden daha önce önemi anlaşılmış ve uygulanmaya başlanmış bir sistemdir. Memleketimizde ise 1990’lı yıllardan sonra tam olarak kent bilgi sistemi olmasa bile küçük otomasyon programları ile kendine uygulama alanı bulmuştur.2000’li yıllarda ise bu otomasyon sistemleri rehabilite edilip birleştirilerek KBS oluşturulmaya başlanmıştır. Ancak KBS mantığı tam olarak anlaşılamamış ve bu konuda bir standart belirlenmemişti. Bu nedenle tüm kurumlar kendi mantıklarına göre sistemcikler kurmaya çalışmışlardır. Bunu en iyi başaranlar bile çok basit manada bir coğrafi bilgi sistemi kurmaktan öte gidememişlerdir. Ve bu sistemler özellikle veri güncellenmesinden de yoksunlardı.2004 Yılında ise Büyükşehir belediyeleri yasasında yapılan bir değişiklikle Büyükşehir belediyelerinin KBS’ ni kurmak ve kurdurmakla yükümlü olduğu belirtildi. Ancak yine de KBS’ nin bir tanımı yapılmadı.

Azmi GÜN

KBS'NİN ÖNÜNDEKİ SORUNLAR

· YÖNETİMİN BAKIŞ AÇISI
Bir kent bilgi sistemi uygulamasının başarılı olabilmesinin öncelikli şartı; kurumsal desteğin kazanılmasıdır. Kurum desteğinin kazanılabilmesi için, öncelikle kent idarecilerinin sistemin gerekliliğine ve yararlılığına ve de sistemin kendini fazlasıyla amorti edebileceğine, tam bir kentli memnuniyeti sağlayacağına olan inançlarının tam olması ve sorumluların tam bir uyum içerisinde çalışması gerekir. Ancak bunun sağlanamadığı durumlar da söz konusudur. Örneğin bazı yöneticiler yeniliklere açık bir yapıya sahip olmayıp, KBS uygulamasının önünde ciddi bir engel oluşturabilirler. Bu tür sorunların aşılabilmesi için pilot proje uygulamaları ile kurumsal kazançların somut şekillerde ortaya konularak kent bilgi sistemi hususunda kurumsal bazda bir kamuoyu oluşturulması gerekir.

· GEREKLİ BÜTÇENİN TEMİNİ
Birçok durumda, yöneticiler sistemin yararlılığına ve uygulanması gerektiğine tam olarak inanırlar, ancak gerekli olan finansmanı sağlamakta güçlük çekebilirler. Çünkü KBS başlangıç aşamasında pahalı bir yatırım gerektirir. Ancak, uzun vadede sistemin sağlayacağı ekonomik kazanç, başlangıç aşamasındaki bu gideri karşılayabilecek hatta kâra dönüştürebilecek biçimdedir.
Bu açıdan bakıldığında, KBS’ nin uygulanabilmesi için bütçe ihtiyacının karşılanması yerel yönetimlerin önündeki önemli sorunlardan biri olarak gözükmektedir. Kent bilgi sistemi; oldukça yüksek maliyetlere katlanmayı gerektirir. Kurumların kbs’yi kurmakta geçikmelerinin temel nedeni de budur.Yerel yöneticiler seçimle gelirler ve bunca yatırımın neticesini en geç görev sürelerinin ortalarında görmek isterler.Bundan emin olamadıkları için de yatırımdan kaçınırlar.

Şekil 1: Şekilde fayda maliyet analizi grafiği görülmektedir. Görüldüğü üzere başta büyük yatırımlara katlanacak olan kurum, Daha sonra sabit işletme giderlerine karşın maksimum fayda elde edebilecektir.

Bu durumda en önemli görev kent yöneticilerinin danışmanlarına ve sistem tasarımcılarına düşmektedir. Onların bu konudaki ılımlılıkları ve yöneticileri ikna kaabiliyetleri ile sistemin gerekliliği konusunda idereciler ikna olabilirler.

· RE-ORGANİZASYON İHTİYACI (KURUMUN YENİDEN YAPILANDIRILMASI)
Belediyeler bünyesindeki birimlere bakıldığında, bunların tamamına yakınının diğer birimlerden bağımsız, yalnızca kendine özgü işlevleri yerine getiren birimler oldukları görülür. Bunun bir sonucu olarak da ortak kullanılan bazı bilgi/verilerin her birimde bağımsız olarak oluşturulup kullanıldığı düşünülürse, veri tekrarı ve önemli bir zaman/emek israfının ortaya çıktığı görülür. Bu sorunun giderilmesi ve yerel yönetimlerin kurumsal ve teknolojik gelişmelere paralel olarak büyüyebilmesi için, mutlaka kurum bünyesinde yeni yapısal bir re-organizasyona ihtiyaç vardır. Buna göre işlem adımları ve iş tarifleri yapılarak, idari yapının görevleri yeniden ve açık bir şekilde belirlenmelidir.

· MEVCUT ALTYAPI BİLGİLERİNDEKİ KAYIT EKSİKLİĞİ
Tablo bilgileri yanında, KBS’nin en önemli veri kaynaklarından biri de grafik veriler, yani güncel haritalardır. Yerel yönetimlerin hemen hemen tamamında bu verilerin büyük bir kısmı mevcuttur. Ancak, içme suyu, kanalizasyon, atık su, doğal gaz gibi altyapıya ait bazı grafik veriler yine yerel yönetimlerin büyük çoğunluğunda mevcut değildir veya mevcut olsa bile KBS’de kullanılabilecek hassasiyete sahip değillerdir. Bu nedenle altyapıya yönelik tüm faaliyetlerde detaylara ilişkin konum bilgilerini edinme zorunluluğu olmalıdır. Dolayısıyla altyapıya ilişkin ihale şartnamelerinin bu eksikliği giderecek şekillerde profesyonelce hazırlanması gerekir.

· VERİLERİN BİR STANDARDİZASYONA SAHİP OLMAYIŞI
Ülkemizde KBS uygulamalarının henüz yeni olmasından da kaynaklanan nedenlerden dolayı, gerek verilerin temini ve kullanımı gerekse sistem bütününde bir standardizasyon eksikliği mevcuttur. Bu eksiklik halen devam eden KBS tabanlı proje çalışmalarında hissedildiği gibi, gelecekte KBS’lerin bir bütün içinde değerlendirilmesi gündeme geldiğinde de kentsel bilgilerin paylaşılmasında önemli bir sorun olacaktır.( Bu konuda Türkiye genelinde Ulusal Veri Değişim Formatı –UVDF- adıyla yeni bir standart geliştirilmiştir. Tüm kbs yazılım firmaları ve kurumlar verilerini bu formatta okuyup yazabilmek durumundadırlar.)

· NUMARATAJIN YETERSİZLİĞİ
KBS çalışmalarında, pratikte karşılaşılan önemli bir sorun da, özellikle yeni yerleşim alanlarında, kent bünyesindeki bazı cadde ve sokaklara isim verilmemiş olması, bir cadde veya sokağın nereden başlayıp nerede bittiğinin tam olarak bilinememesi veya kapı numaralarının yönetmeliklere uygun olarak verilmemiş olmasıdır. Yine Numarataj ile ilgili bir diğer sorun da, bina kapı numaralarının grafik haritalar üzerine işlenmemiş olmasıdır. Böylece harita ile adres bilgileri arasında bir kopukluk söz konusudur.

· PERSONELİN DİRENCİ
Kamunun neredeyse tamamında alışkanlıklarının değiştirilmesine karşı personelin bir direnci söz konusudur. Az ya da çok bu böyledir. Bazıları bu yeni sistemler kurulunca kendilerine ihtiyaç kalmayacağından ve bu nedenle ya işlerinden olacaklarından ya da pasif göreve çekileceklerinden korkarlar. Bazıları konu hakkında tek bilgi sahibi olarak tüm kurumun kendisine mahkum olmasından duyduğu haz ve ego tatmininden mahrum kalacaklarını bildikleri için direnç gösterirler. Kimileri de "-ben ne güzel çalışıyorum. Düzen böyle kurulmuş gidiyor işte. Sorun yoksa, çalışıyorsa kurcalama kardeşim." mantığıyla bakarak direnç gösterirler.
Tüm bu nedenler yeni sistemlerin kurulmasının önünde engeldir. Öncelikle bu sorunu çözmek gerekir. Bu da seminer ölçeğinde özel eğitimlerle mümkün olacaktır. İnsanları bir odaya doldurup sıkıcı kbs-gıs eğitimleri vermek soruna çözüm değildir. Öncelikle satıcı bir firma imiş gibi personele sistemler tanıtılmalı, avantajları-dezavantajları aktarılmalıdır. Yani bu seminerler neticesinde sistemler personele kabullendirilmeli, yukarıda sayılan durumların söz konusu olmadığı konusunda ikna edilebilmelidir. Bu gerçekleştikten sonra kurulum sancısız gerçekleşecektir.

KBS’NİN GENEL OLARAK GETİRİLERİ

KBS ile başta kente ait mülkiyet, planlama, hâlihazır haritalar gibi grafik gösterimler olmak üzere, kente ve kentliye ait tanımsal nitelikteki tablosal verileri ilişkisel veri tabanlarında modelleyerek iki yönlü sorgulamak mümkündür. Örneğin bilgisayar ortamındaki grafik harita üzerinde herhangi bir bina imleç ile seçildiğinde, binanın kat adedi, ruhsat yılı, dış görünümü, bu binada oturan şahıslara ait kimlik bilgilerine erişilebildiği gibi, bir şahsın hangi adreste bulunduğu sorusuna da grafik gösterim üzerinden yanıt bulunabilir. KBS ile basit anlamda bu tür veri tabanı sorgulamaları yapılabileceği gibi, genel de gerçekleşebilecek işlemleri aşağıdaki ana başlıklar altında özetlemek de mümkündür.

· Kent Yöneticileri Kente Hâkim Olur ve Daha Doğru Kararlar Verilir
Her geçen gün daha da büyümekte olan kentleri yönetenlerin en büyük sorunlarından biri de kent denetiminin kontrolden çıkmasıdır. KBS ile kente ait veritabanında saklanan her türlü veriye kolaylıkla erişebilme olanağı doğduğundan, kentsel denetim bir sorun olmaktan çıkar. Sonuçta kent yöneticileri, kente ve kent yaşayanlarına ait ihtiyaçları daha iyi tespit eder ve hizmete yönelik daha isabetli aynı zamanda kalıcı kararlar verebilirler.

· Zaman ve Emekten Tasarruf Sağlanır
KBS’nin önemli yararlarından biri de, klasik yöntemlerle sunulan hizmetlere göre sağladığı zaman ve emek tasarrufudur. Bilgi sistemi dâhilinde yapılan işlemler hem daha kısa bir sürede, hem de daha az sayıda elemanla gerçekleşebilir.

· Hizmet Kalitesi Artar
Yerel yönetimlerin nitelikli hizmet sunabilmesinin temel şartlarından biri de, kent ve kentliye ait tüm bilgilere hâkim olabilmesidir. KBS ile bu bilgilere sahip olan Yerel Yönetimler, gerek yatırım kararlarında, gerekse kentliye sunacakları diğer işlemlerde, daha somut çözümler üretebilecekler ve daha nitelikli hizmetler sunabileceklerdir. Bilhassa kent sakinleri, rutin işlemler için beklemek zorunda kalmayacak, işler çok daha çabuk olarak gerçekleşebilecektir. Hatta birçok iş, mesken veya iş yerlerinden internet aracılığıyla takip edilerek, işler bireysel olarak gerçekleşecektir. Böylece hizmetler de kalite artışı sağlanacaktır.

Şekil-1 Yukarıdaki şekilde bahsedilen bu sistemlerin birbirleri ile nasıl İlişkilendirildiklerini ve tek bir sistem (KBS) olarak nasıl çalıştıkları Görülmektedir.(Buradaki bileşenler örnektir ve kurumdan kuruma değişiklik arz eder.) (Kaynak İYTE resmi web sitesi-2006) çalışmaları ve raporları)

Şekil-2 Yukarıdaki şekilde ise ideal bir kent bilgi sisteminin dış ağ ve iç network Yapısının nasıl tasarlanması gerektiğine bir örnek verilmiştir. (Buradaki bileşenler örnektir ve kurumdan kuruma değişiklik arz eder.) (Kaynak İYTE resmi web sitesi-2006) çalışmaları ve raporları)


· Ekonomik Kazanç ArtarYerel Yönetimlerin gelir kaynaklarını takip ve tahsil edebildiği ölçüde üzerlerine düşen görevleri yerine getirebilecekleri ve nitelikli hizmet sunabilecekleri açıktır. Belediyelerin temel gelir kaynaklarına bakıldığında; ilk olarak emlak vergileri, işyerlerine ait çevre temizlik vergileri, belediyeye ait taşınmazların kira gelirleri ve su gelirleri göze çarpmaktadır. Ancak, kalabalık kent yaşamında belediyeler bu türden gelirleri klasik yöntemlerle yeterince takip edemediğinden, kentlerde vergiler düzenli toplanamaz, kaçak kullanımların önüne geçilemez. Sonuçta yerel yönetimler açısından önemli miktarda gelir kayıpları söz konusu olur. KBS’nin yerel yönetimlere sağlayacağı en büyük avantajlardan biri de bu aşamada ortaya çıkmaktadır. KBS ile oluşturulacak veri tabanı desteği ile belediyeler; kimlerin emlak vergisi beyanı vermediğini ve vergisini ödemediğini, kimlerin kaçak su kullandığını veya su borcunu ödemediğini, kimlerin çevre temizlik vergisi ödemediğini, kimlerin yanlış beyan verdiği veya hiç beyan vermediği bilgisayar ortamında basit bir veri tabanı sorgulamasıyla denetler, rapor eder ve adres bilgisi ile de ilgili kişilere rahatça ulaşır. Böylece yerel yönetimler hem kenti denetler hale gelir, hem de önemli ölçüdeki gelir kayıplarının önüne geçmiş olurlar. Bu yaklaşım ile kentsel yatırımlardaki maddi kaynak sıkıntıları bir şekilde aşılmış ve kentte yaşayanların kent hizmetlerine katılımı sağlanmış olur.

· Kent İmar Dokusunun Düzenlenmesi ve Yönlendirilmesi Sağlanır
KBS sayesinde, kentin sosyo-kültürel gelişimi ve imar ihtiyacı bir arada değerlendirilerek, kentin fiziksel planlamasının zamanında yapılması sağlanabilir. Gecekondu ve kaçak yapılaşmalar anında tespit edilerek çarpık kentleşmenin önüne geçilip, yaşanabilir, çağdaş bir kent imar dokusu oluşturulabilir. Bunun yanında, kentlere ait nazım ve uygulama imar planlarının yapılması esnasında göz önünde bulundurulması gereken kriterler yine KBS ile bir arada gözlemlenebilir ve daha sağlıklı ve uygulanabilir bir imar planı gerçekleştirilebilir.

· Daha Güvenli ve Huzurlu Bir Kent Hayatı Sağlanır
KBS ile yönetilen kentlerde yaşayan insanlar, diğer kentlerde yaşayanlara göre daha güvenli ve daha huzurlu bir ortamda yaşama şansı bulacaklardır. Çünkü kent bilgi sistemleriyle, yangın, kaza vb acil bir durum anında tespit edilerek, olay mahalline dinamik yol analizleri ile en kısa zamanda ulaşma olanağı vardır. Ayrıca ülkemizde hiç de azımsanmayacak sıklıkta yaşadığımız, deprem, sel, heyelan gibi doğal afetlere de KBS sayesinde önceden hazırlıklı olmak mümkün olabilmektedir. Örneğin herhangi bir deprem anında, hangi binalar da kimlerin yaşadığının bilinmesi halinde, ilk yardım ekipleri bu mekânlara yönlendirilerek, hayati önem taşıyan saatler içinde insanlara ulaşmak birçok hayatın kurtarılmasına neden olacaktır. Hatta önceden bilgisayar ortamında deprem senaryoları üretilerek herhangi bir deprem anında yaralılar için ilk yardım ekiplerinin nerelerde oluşturulacağı, gıda yardımlarının nerelerde depolanacağı ve nasıl dağıtılacağı gibi faaliyetler önceden rahatça planlanabilir. Yukarıda belirtilen hususlar, KBS’nin daha güvenli ve çağdaş bir kent hayatına sağlayacağı katkılara verilebilecek örneklerden sadece birkaçıdır.
Kentsel yönetim açısından, önemli olan kentlere ait bilgilerin düzenli bir şekilde toplanması, saklanması, işlenmesi ve bu bilgilerin sunulmasına olanak sağlayacak bilgi sistemlerinin öncelikle tesis edilebilmesidir. Ancak böyle bir yaklaşım ile her geçen gün kentlerimizde hızlı bir şekilde artan bilgi/veri karmaşalığının önüne geçilip, bilgiden optimum düzeyde yararlanmak mümkün olacaktır.

KBS’NİN BELEDİYELER AÇISINDAN GETİRİLERİ

· Hızlı İşlem :Kent ile ilgili tüm bilgiler (Kentli, taşınmaz, mahalle, cadde, sokak, alt yapı, vb.) önceden merkez bilgisayara yüklenmiş olduğu için, Kentlinin Belediyedeki herhangibir işi son derece hızlı bir şekilde sonuçlandırılacaktır.

· İnteraktif Belediyecilik :
Kentli, ev veya ofisindeki bilgisayardan İnternet’e girerek veya telefonunu kullanarak, Belediyedeki bilgisayarda yüklü bulunan kendisi ile ilgili bir bilgiye ulaşabilecek, dilek ve şikayetlerini iletebilecek, yerine getirilmiş hizmetler hakkında bilgi alabilecektir.

· Kentli Kimlik Kartı :
Kentli, kendisine verilecek resimli bir “KENTLİ KİMLİK KARTI” ile hem Belediyedeki her türlü işini kolayca yürütebilecek, hem de anlaşmalı Bankaların ATM cihazlarından vergi ödemelerini yapabilecektir.

· Vergi Ödemelerinde Kolaylık :
Anlaşmalı Bankaların veznelerinden veya Kentli Kimlik Kartı ile ATM cihazlarından vergi ödemeleri yapılabilecek ve böylece Belediye veznelerindeki kuyruk eziyeti kesinlikle son bulacaktır.

· Belediyede Verimli Çalışma :
Belediyedeki tüm hizmetlere ait bilgilerin, merkezde tek bir bilgisayardaki veritabanında yüklü olması, girilmiş olan bir bilginin anında diğer bir birim tarafından kullanılabilmesi nedeniyle tekrar tekrar bilgi girmeye gerek olmaması, girilmiş olan bilgiler üzerinde bilgisayar ile çok hızlı işlem yapılarak her türlü rapor ve görüntünün alınabilmesi gibi nedenlerle Belediye hizmetlerinde kalite ve verimlilik arttırılabilecektir.
· Az Personel İle Daha Çok İş :
Belediye birimlerinde tekrar tekrar bilgi girilmesine gerek kalmaması ve elle yapılmakta olan bazı hesaplama ve işlemlerin bilgisayar tarafından yapılacak olması gibi nedenlerle az personel ile daha çok iş yapma olanağı sağlanabilecektir.

· Hem Hızlı Hem de Hatasız İş :
Elle yapılırken yavaş olan ve hata yapma olasılığı bulunan işlerin bilgisayar ile çok hızlı fakat hiç hatasız yapılması sağlanabilecektir.

· Etkin Denetim ve gelir artışt:
Kent ve Belediye hizmetleri ile ilgili her türlü bilgi ayrıntılı olarak merkez bilgisayarda bulunacağı için, çeşitli kademelerde görevli yöneticilerin, önceden belirlenmiş yetkileri dahilinde, bu bilgilere ulaşabilmeleri ve yürütülen işleri denetlemeleri sağlanabilecektir.
Bu bağlamda vatandaş ta denetlenebileceği, vergi kaçakları, eksik beyanlar veya beyan vermeyenler vs. gibi bilgilere de ulaşılabileceğinden vergi gelirlerinde de önemli bir artış sağlanacaktır.

· Muhtarlıklar İle İlişkiler :
Mahalle Muhtarlıklarına konulacak bilgisayarlar ve yüklenecek programlar vasıtasıyla Muhtarlıklar ile Belediyedeki merkezi bilgisayarlar arasında on line bağlantı kurulacak ve böylece Mahalle ve Mahalleli ile ilgili olarak Muhtarlardan çok hızlı bilgi alınması ve iletilen sorunların hızla çözümlenmesi sağlanabilecektir.

· Devlet Bilgi Sistemi İçin Altyapı :
Kent Bilgi Sisteminin Belediyelerde yaygınlaşması ile, Belediyeler arasında bağlantı kurularak İl Bilgi Sistemi’ne, İller arasında bağlantı kurularak ta Devlet Bilgi Sistemi’ne Dolayısıylada e-devlet’e ulaşılması için gerekli alt yapı oluşturulabilecektir.(Bkz.Şekil-3)

Şekil 3: İlçe KBS’ den e-devlete uzanan yol

NOT: Bu şekil ile izah edilmek istenen olay; e-devlete giden yolun e-belediyelerden geçtiğidir. Ben bu çalışmayı 2004'te yaptım ve bu şemayı da o zaman kitap bastırmak amacıyla çizdim. Baskı için kaynak bulamadığımdan yayınlayamadım. Bu kitap çalışmamın bir kısmını 2007 de bu blogda yayınladım. Ancak Türkiye'de bu gerçek 2009 da yapılan bir toplantının sonucunda bu kural kabul edildi ve sonuç raporu BT haber dergisinde (Sayı 756) e-Devletin yolu e-belediyeden geçiyor başlığı altında bir makale ile yayınlandı.

KENT BİLGİ SİSTEMİNİN TEMEL AMACI

• özellikle planlama ve hizmet amaçlı yatırım çalışmalarında yerel yönetimlerin optimum kararlara ulaşabilmesi için doğru karar verme kapasitesini arttırmak, bu yatırımlara kentlilerin top yekûn katılımını sağlamak ve kentliye çağdaş anlamda etkin hizmetler sunulmasına yardımcı olmaktır.
• kent ölçeğinde, planlama ve karar verme sürecinde, yönetime somut faydalar sağlayabilecek, akıllı harita altlıklarına dayalı, birimlerin ortak kullanımına ve bilgi paylaşımına açık, kurumun ve kentlilerin ihtiyaçlarına cevap verecek nitelikte tasarlanmış bir Bilgi Yönetim Sisteminin oluşturulmasıdır.
• Kent Bilgi Sisteminin yaşama geçirilmesi ile, Belediyenin gereksinimlerinin saptanması, ilçe gelişiminin kontrol altında tutulması, daha hızlı, doğru ve ekonomik hizmet üretiminin sağlanması, kadastro ve imar sorunlarını ileriye dönük kalıcı çözümler getirilmesi, belediye gelirlerinin arttırılması, mevcut sorunların hızlı, doğru ve ekonomik bir şekilde çözümü ve yetersiz kadro sonucunda oluşan yetersiz üretim sorunlarının aşılması amaçlanmaktadır.
• Kentte yaşayan insanlara ait demografik, ekonomik ve sosyal bilgilerinde sistemde toplanıp yorumlanmasıyla, mekansal planlama ile birlikte sosyal ve ekonomik planlamalarda da isabet kaydedecek kararlar verebilmektir.
• Dolayısıyla KBS, bilhassa kentsel hizmetlerin yerine getirilmesinde yerel yöneticiler için önemli bir karar-destek sistemidir.
• Açık ça görülüyor ki temel amaç halka (Kentliye )hizmet, dolayisiyla kentli memnuniyetini sağlamak ve sürekli kılmak, Çağdaş, paylaşımcı, katılımcı ve sosyal belediyecilik (Daha geniş anlamda veya devlet ölçeğinde düşünülür se: yönetişim ) anlayışını yerleştirmek, evrensel manada lider kentler meydana getirmektir.

KENT BİLGİ SİSTEMİNİN KAPSAMI

KBS’nin birinci temel öğesi, belediye sınırları içinde yaşayan kentlilerin nüfus, mülkiyet, uğraş ve vergi bilgilerinin toplandığı kentli kütüğüdür. İkinci temel öğe ise, kentin topoğrafik özelliklerini yansıtan halihazır haritalar, mülkiyet durumunu yansıtan kadastro haritaları ve şehir planlamasını temsil eden imar planları ile kentin altyapı bilgilerinin bilgisayar ortamında yer aldığı grafik kütüğüdür. Bu öğelerin tümleşik bir biçimde kullanılması ile başta imar hizmetleri olmak üzere, temel altyapı hizmetleri, şehir planlama hizmetleri ve vergi yükümlülükleri ile ilgili diğer çalışmalar da daha etkin, daha hızlı ve çağdaş bir biçimde yerine getirilecektir. (Haşal, 1999).
KBS kente ilişkin birçok veriyle uğraşmasına karşın, bunları bir standarda sokmak pekte münkün değildir.Çünki öğeler kurumdan kuruma ve hatta kbs’nin tasarımcısına göre değişiklikler arzeder. Kısaca KBS:
Tasarımcısının hayal gücünün sınırları nispetinde bileşenlere sahiptir.Sisteme dahil edilecek bilgiler de, sistemin bilgi talepçilerine sağlayacağı bilgiler de tasarımcısının hayal gücüne binaen şekillenecektir. Bu yüzden KBS’nin öyle veya böyle bir tanımını yapmak münkündür ama içeriğini ve boyutlarını bir kalıba sokmak kesinlikle imkansızdır. Yani standart bir iş akış diyagramından bahsedemeyiz. KBS’nin içeriği konusunda birşeyler söylemek gerektiğinde ancak en temel unsurlardan bahsedilebilir.

Bu bağlamda temel girdi verilerinin içeriğini aşağıdaki şekilde gruplandırmak ta mümkündür:
• Bir Belediyede verilen hizmetlerin tümünü kapsayacak,
• Yöneticilerin karar verme sorunlarının çözümü için gerekli bilgileri üretecek,
• En küçük Belde Belediyesinden en büyük İlçe veya Metropol Belediyeleri ile Büyükşehir Belediyelerine kadar tüm Belediyelerde uygulanabilecek esneklik,
• Belediyenin özelliğine ve büyüklüğüne göre istenildiğinde, tüm Sistem yerine, sadece o Belediye için önemli ve gerekli olan alt sistemlerin (modüllerin) uygulanabileceği,
• Belediye içindeki tüm hizmetlerin bir ağ (network) altında birbirleriyle etkileşimli ve bütünleşik (Entegre) bir şekilde yürütülebileceği,
• Büyükşehir Belediyeleri ve Metropol Belediyeler arasında kurulacak on-line bağlantılar ile istenirse anında veya peryodik olarak bilgilerin transfer edilebileceği,
• Belediyeler arasında kurulacak on-line bağlantılar ile İller, Bölgeler ve en sonra da Devlet düzeyinde, Bilgi Sistemlerinin oluşturulabileceği,
• Belediye içinde hizmetleri yürütmekle görevli Memurların kolayca öğrenebileceği, kullanabileceği, gerekli müdahaleleri, programları yazanlara ihtiyaç duymaksızın, parametre girişleri ile yapabileceği,
• Belediyenin bir biriminde oluşan ve bilgisayara girilen bir bilginin diğer birimler tarafından, tekrar giriş yapılmaksızın, anında görülebileceği ve kullanılabileceği,
• Belediye hizmetlerindeki niteliksel ve niceliksel artışlara önemli ilaveler, düzenlemeler ve değişiklikler gerektirmeksizin cevap verebilecek ve kendiliğinden kolaylıkla uyarlanabilecek,
Günümüzün en ileri sistem tasarım metodolojisi ve bilgisayar donanım-yazılım teknolojisinin kullanılacağı,
• Bilgisayar donanım ve yazılım teknolojisindeki hızlı gelişmelerde gözönüne alınarak; işlerin mümkün olduğu kadar insan gücü yerine bilgisayar tarafından yerine getirileceği ve böylece az insanla daha çok, daha hızlı ve daha doğru işin yapılabileceği,
• Kurum içinde evrak kalabalığını ve kırtasiye israfını ortadan kaldıracak evrk takip sistemleri ile birlikte çalışabilecek veya kendi bünyesinde bir evrak takip sistemi barındıracak,
• İleriye dönük,
• Bütünleşik ve aynı zamanda modüler bir yapı,

KENT BİLGİ SİSTEMİ’NDE TEMEL GİRDİLER

a) Topografik veriler
• Geometrik veriler
• Tanımsal veriler
• Bu verilerden elde edilmiş hâlihazır haritalar
• Kadastro haritaları
• Yerleşime uygunluk haritaları
• İmar planları
b) Tüzel veriler
• Taşınmazların sınır ve yüzeyi
• Taşınmazların mülkiyet bilgileri
• Taşınmazların değeri
• Taşınmazların hukuki durumları
c) Teknik altyapı verileri
• Su ve kanalizasyon verileri
• Hava gazı, doğal gaz verileri
• Telefon, telgraf, TV tesisleri
• Enerji tesisleri
• Trafik tesisleri
• Endüstri tesisleri
• Ticaret alanları
• Konut alanları
d) Doğal kaynak ilişkili veriler
• Jeolojik yapı
• Ağaçlar ve bitki örtüsü
• Su kaynakları, su miktarı
• İklim
• Madenler
e) Doğayı etkileyen etmenler
• Kirlilik
• Gürültü
• Çevre kirletici diğer etmenler
• Tarihi doku bilgileri
f) Ekonomik ve sosyal veriler
• Taşınmazların kullanımları
• Taşınmazların imar bilgileri
• Trafik ve ulaşım bilgileri
• Sağlık hizmetleri verileri
• Eğitim, kültür analizleri ve bunlara ilişkin hizmet verileri
• Nüfus bilgileri
• İstihdam bilgileri
• Halkın ekonomik durum analizi
Yerel yönetimler kent bilgi sistemi tasarımı yaparken yukarıda listelenen verilerden birçoğunu kullanırlar. Kendi yerel yapılanmaları çerçevesinde (İl, İlçe, Belde ve şube gibi) Bu bilgilerden bazılarına ihtiyaç duymayacağı gibi burada sayılmayan bazı verileri de sistemlerine dâhil edebilirler.


ANA SİSTEM KBS VE ALT SİSTEMLERİ:

Ülkemizde Kent Bilgi Sistemi bu gün dahi tam olarak anlaşılamamıştır. Birçok belediye ve diğer kurumlarda bu konuyla iştigal edenlerin çoğunluğu KBS’den bahsetmekte ancak icraatları Coğrafi Bilgi Sisteminden öteye geçememektedir. Oysaki CBS (GIS) KBS’nin omurgasını oluşturan en önemli alt sistemdir. Bunu Yönetim Bilgi Sistemi (YBS-MIS) takip etmekle beraber daha birçok alt sistemden söz etmek mümkündür. Bu bağlamda KBS Birçok bilgi sisteminin bileşiminden oluşan topyekûn bir sistemdir. Bir anasistemdir. KBS’nin ihtiva ettiği ve edebileceği alt sistemler genel olarak şöyle sıralanabilir.

1. Coğrafi Bilgi Sistemi
2. Yönetim Bilgi Sistemi
3. Numarataj-Adres Bilgi Sistemi
4. Emlak Vergisi Sistemi
5. Çevre Temizlik Vergisi Sistemi
6. Kent Özlük Sistemi
7. Çeşitli Gelirler Sistemi
8. Su Sistemi
9. Taşınmaz Kira Gelirleri Sistemi
10. Tahakkuk ve Tahsilat Sistemi
11. Gelir ve gider Özel İşlemleri Sistemi
12. Bütçe Sistemi
13. Muhasebe Sistemi
14. Personel Sistemi
15. Satınalma Sistemi
16. Ambar Sistemi
17. Demirbaş Sistemi
18. Yazı İşleri , Karar ve Tutanaklar Sistemi
19. İmar Sistemi
20. Harita ve Plan üretim ve güncelleme sistemleri
21. Arşivleme ve doküman yönetimi sistemleri
22. Araç takip sistemleri
23. Afet bilgi sistemi
24. Güvenlik Sistemi
25. Muhtarlık Sistemi
26. Tapu Sistemi
27. Altyapı bilgi sistemleri

Bu sistemlerin sayısını belediyelerin organizasyon yapısı ve büyüklüğüne göre azaltıp artırmak münkündür.Burada önemli olan sistemi tasarlarken yerel yöneticilerin iyi bir yönetim ve etkin denetim için ihtiyaç duydukları ve halkın da bu yönetimden bekledikleri bilgilerin neler olduğunun iyi tespit edilebilmesidir.

Azmi GÜN
GIS uzmanı

KBS İLE İLGİLİ TANIMLAR

Günümüz, “bilişim çağı” olarak nitelendirilmektedir. Bunun sonucunda bilgi ve teknolojiye sahip olan ve bunları en etkin Şekilde kullanabilen toplumların, yaşadıkları zaman içerisinde en yüksek yaşam koşullarına sahip oldukları görülmektedir. Bilgiye sahip olmak kadar, bilginin aktif kullanılması ve güncel tutulması da önemlidir. Bu amaçla tüm bilgilerin bir sistem kapsamında toplanması ve işlenmesi gerekir. Mevcut ve ya kapsamlı bir saha çalışmasıyla (anket) elde edilen bilgilerin veri tabanı ortamlarında bir araya getirilip saklanması, analiz edilmesi ve kullanıcı ihtiyacına göre sunulması “bilgi sistemi” olarak adlandırılır. ( Prof. Dr. Tahsin YOMRALIOĞLU* - Araş. Gör. Mehmet ÇETE ) Burada Kullanıcı yalnızca yöneticiler olarak algılanmamalıdır. Kent bilgi sisteminin kullanıcı konsepti çok daha geniştir. Bunlar yerel yöneticiler olabileceği gibi yerel halk, yerli yabancı turistler, araştırmacılar, öğrenciler, vergi mükellefleri, yaşadığı il ve ya ilçeyi tanımak isteyen vatandaş, iş takipçileri vb. olabilir. Yerel yöneticiler, kentlerde daha nitelikli hizmet sunabilmek için; doğru ve hızla erişilebilecek veriye/bilgiye ihtiyaç duyarlar. Ancak bu bilgiler; kentin yapısı gereği, farklı uzmanlık alanları içinde, sınırlı sayıda, dağınık ortamlarda bulunmaktadır. Söz konusu veriler, mevcut sistem içerisinde kâğıt, harita vb. ortamlarda saklanırlar. Bu klasik yaklaşım verilerin toplanması, güncellenmesi, analizi ve sunulması için yeterli değildir. Bunun yanı sıra, bir kentin teknik alt ve üst yapısının denetim altında tutulması, ulaşım kontrolü, vergilerin sağlıklı toplanması ve kentsel sorunlara çözüm üretilmesi yine var olan sistem olanaklarıyla da pek mümkün değildir. Bir de bu bilgilerin farklı kurumların denetimi ve kontrolünde olduğu ve bunlar arasında bir koordinasyonun olmayışı da ayrı bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu gerçekler, yerel yönetimlerin “bilgi yönetimi” ve “yönetim düzenekleri” oluşturma gereğini ortaya çıkartmış, kente sahip olabilmek için kendilerine yönelik konumsal tabanlı bilgi sistemlerini oluşturmaya yöneltmiştir.

Kent Bilgi Sistemleri (KBS), kentsel faaliyetlerin yerine getirilmesinde optimum karar verebilmek için ihtiyaç duyulan planlama, altyapı, mühendislik, temel hizmetler ve yönetimsel bilgileri hızlı ve sağlıklı bir şekilde irdelemek amacıyla oluşturulan, konumsal bilgi sistemlerinden biridir (Yomralıoğlu, 2000).

Kent bilgi sistemleri, yönetimsel ve bilgi edindirme amaçlı fonksiyonları yerine getirirken, önce veri ye sonra da bu veriyi işleyecek yazılım ve donanımlara ve işlenmiş bu veriyi yorumlayarak karar verme sürecinin bir parçası haline getirecek , güncelleyecek ve doğruluğunu denetleyecek insanlar ve yöntemler gibi vazgeçilmez bir takım unsurları da bünyesinde barındırmalıdır. Bu da insanın (Kullanıcı) sistemin vazgeçilmez bir parçası olduğunu ortaya koyar. Bunlardan veri bileşeni en önemli olanıdır.Sistemin başarısı verilerin doğru, Güvenilir ve güncel olma derecesi ile doğru orantılıdır. Bilginin hammaddesi durumunda olan verinin toplanması maliyet ve zaman olarak kent bilgi sistemi içerisinde önemli bir yer tutar. Sistem kurulumunda en önemli hususlardan birisi de, sistemin yasalara, mevzuata ve standartlara uygun bir şekilde yürütülebilmesinin yöntemlerin ve stratejilerin de önceden belirlenmesi gereğidir.

KBS'NİN OLMASI GEREKEN TANIMI

KBS literatüre bu tanımlarla girmiş ve kabul görmüş olmakla beraber aslında durum bunun tam tersi şekildedir. Şöyle ki;

CBS'nin, coğrafi verilerin toplanıp, sınıflandırılıp, değerlendirildiği, işlendiği bir ana sistem olduğu ve bu sistemin çıktıları olarak elde edilen sonuç (Ürün) verilerin bilgi edinme ve raporlama amaçlı kullanılmasına da KBS denildiği ağırlıklı olarak kabul gören bir tanımdır. Kabul görmüş bu tanımlara göre KBS CBS'nin bir alt sistemidir. Hatta bazı akedemisyenler bunu bir sistem olmaktan öte bir raporlama aracı olarak görmektedirler.

Ancak; durum daha farklıdır. Tam tersine KBS bir ana sistemdir.

KBS: Kente ait her türlü verinin toplandığı, depolandığı, sınıflandırıldığı, işlenip sunulabilecek ve karar destek amaçlı kullanılabilecek duruma getirildiği sistemdir.CBS, ABS(Adres bilgi sistemi), v.b. akla gelen gelmeyen tüm sistemler KBS'in bir alt sistemidir. KBS tüm sistemleri kapsar. Dahası KBS'nin kapsama alanını ve içeriği kurucusunun ya da tasarımcısının hayal gücüyle sınırlıdır. Bu sabit değildir ve kurucularına göre farklılıklar gösterebilir.

Örneğin: Bir ilcede kbs tasarımcısı ilçedeki tüm lokantaların listelenmesini isterken bir diğeri bunların adresleri ve oralara nasıl gidilebileceğini gösteren krokileri ile beraber görülmesini isteyebilir. Dahası diğer bir tasarımcı da bu lokantaların menülerini günlük değişimleri ile birlikte görmek ve hattabüryan , iskender vb. çeşitli özel yemekleri olan lokantaların da hangileri olduğunu bulunulan yere en yakından uzağa listeletmek isteyebilir.

Bu örnekte lokantaların yerleri ve harita üzerinde krokilerinin gösterilmesi coğrafi bir veri, adres olmakla beraber; bunların adresleri numerataj ve adres bilgi sisteminden gelmektedir. Lokantaların yemek uzmanlıklarına ve yemekleri sunuş şekline göre (Self servis gibi) sınıflandırma, günlük menülerini anında görme gibi içerikler başlı başına farklı bir sistem ortaya çıkarmaktadır.

"BİREYSEL BELEDİYECİLİK SİSTEMİ (BBS)"

Günümüzde KBS, e-devlet, e-belediye, e-hizmet gibi kavramların içleri boşaltılmış durumdadır. Aklına gelen kendince bir tanım yapmaktadır. Eline çantayı alan, kurumların kapılarını çalmakta ve "KBS satıyorum, alırmısınız?" şeklinde sorularla kurumlara özellikle de belediyelere kbs satmaya çalışmaktadırlar. Bir internet sayfasını yayına açan belediyeler kbs kurduklarını, e-belediye oldujlarını iddia etmeye başlamaktadırlar. Bu iş bu kadar basit midir acaba?

İşte bu nedenle Kartal Belediyesi Bilgi İşlem Müdürlüğü olarak bizler farklı bir platform ortaya koymak istedik. Tüm bu kavram ve tanım karmaşasına son vermek amacıyla kendi tanımladığımız yeni bir sistem tasarladık be uzun vadeli planlarını yaptık. Ve adım adın uygulamaya başladık.

Bu sisteme diğerlerinden ayıran "BİREYSEL BELEDİYECİLİK SİSTEMİ (BBS)" adını verdik. Nedir bu BBS ?

BBS: Paydaşların kendi talep ettikleri ve edecekleri hizmetleri kendilerinin belirlediği, kendilerinin bu hizmetleri ürettiği yada üretimine doğrudan katıldığı, yönetimin değil yönetişimin ön planda olduğu, bilgilerin sadece paydaştan kuruma değil her iki yöne doğru hareket edebildiği ve hizmetin merkezileşmeden ziyade yerelleştirilmesine yönelik bir sistemdir. Bu bir bilgisayar programı ya da bir sistemler bileşiğinden ziyade uzun soluklu bir HAYATI KOLAYLAŞTIRMA PROJESİdir.

Burada paydaş kelimesi bilinçli olarak vatandaş kelimesinin yerine kullanılmıştır. Bu kavramın içine sadece vatandaş değil diğer kamu kurumları, kamu hizmeti veren özel kuruluşlar, özel işletmeler ve sivil toplum örgütleri girmektedir.

Diğer makalelerde BBS ile ilgili ayrıntılı bilgiler verilecektir.

Azmi GÜN
GIS uzmanı

KENT BİLGİ SİSTEMİNİN KAPSAMI

KBS’nin birinci temel öğesi, belediye sınırları içinde yaşayan kentlilerin nüfus, mülkiyet, uğraş ve vergi bilgilerinin toplandığı kentli kütüğüdür. İkinci temel öğe ise, kentin topoğrafik özelliklerini yansıtan halihazır haritalar, mülkiyet durumunu yansıtan kadastro haritaları ve şehir planlamasını temsil eden imar planları ile kentin altyapı bilgilerinin bilgisayar ortamında yer aldığı grafik kütüğüdür. Bu öğelerin tümleşik bir biçimde kullanılması ile başta imar hizmetleri olmak üzere, temel altyapı hizmetleri, şehir planlama hizmetleri ve vergi yükümlülükleri ile ilgili diğer çalışmalar da daha etkin, daha hızlı ve çağdaş bir biçimde yerine getirilecektir. (Haşal, 1999).
KBS kente ilişkin birçok veriyle uğraşmasına karşın, bunları bir standarda sokmak pekte münkün değildir.Çünki öğeler kurumdan kuruma ve hatta kbs’nin tasarımcısına göre değişiklikler arzeder. Kısaca KBS:
Tasarımcısının hayal gücünün sınırları nispetinde bileşenlere sahiptir.Sisteme dahil edilecek bilgiler de, sistemin bilgi talepçilerine sağlayacağı bilgiler de tasarımcısının hayal gücüne binaen şekillenecektir. Bu yüzden KBS’nin öyle veya böyle bir tanımını yapmak münkündür ama içeriğini ve boyutlarını bir kalıba sokmak kesinlikle imkansızdır. Yani standart bir iş akış diyagramından bahsedemeyiz. KBS’nin içeriği konusunda birşeyler söylemek gerektiğinde ancak en temel unsurlardan bahsedilebilir.

Bu bağlamda temel girdi verilerinin içeriğini aşağıdaki şekilde gruplandırmak ta mümkündür:
• Bir Belediyede verilen hizmetlerin tümünü kapsayacak,
• Yöneticilerin karar verme sorunlarının çözümü için gerekli bilgileri üretecek,
• En küçük Belde Belediyesinden en büyük İlçe veya Metropol Belediyeleri ile Büyükşehir Belediyelerine kadar tüm Belediyelerde uygulanabilecek esneklik,
• Belediyenin özelliğine ve büyüklüğüne göre istenildiğinde, tüm Sistem yerine, sadece o Belediye için önemli ve gerekli olan alt sistemlerin (modüllerin) uygulanabileceği,
• Belediye içindeki tüm hizmetlerin bir ağ (network) altında birbirleriyle etkileşimli ve bütünleşik (Entegre) bir şekilde yürütülebileceği,
• Büyükşehir Belediyeleri ve Metropol Belediyeler arasında kurulacak on-line bağlantılar ile istenirse anında veya peryodik olarak bilgilerin transfer edilebileceği,
• Belediyeler arasında kurulacak on-line bağlantılar ile İller, Bölgeler ve en sonra da Devlet düzeyinde, Bilgi Sistemlerinin oluşturulabileceği,
• Belediye içinde hizmetleri yürütmekle görevli Memurların kolayca öğrenebileceği, kullanabileceği, gerekli müdahaleleri, programları yazanlara ihtiyaç duymaksızın, parametre girişleri ile yapabileceği,
• Belediyenin bir biriminde oluşan ve bilgisayara girilen bir bilginin diğer birimler tarafından, tekrar giriş yapılmaksızın, anında görülebileceği ve kullanılabileceği,
• Belediye hizmetlerindeki niteliksel ve niceliksel artışlara önemli ilaveler, düzenlemeler ve değişiklikler gerektirmeksizin cevap verebilecek ve kendiliğinden kolaylıkla uyarlanabilecek,
Günümüzün en ileri sistem tasarım metodolojisi ve bilgisayar donanım-yazılım teknolojisinin kullanılacağı,
• Bilgisayar donanım ve yazılım teknolojisindeki hızlı gelişmelerde gözönüne alınarak; işlerin mümkün olduğu kadar insan gücü yerine bilgisayar tarafından yerine getirileceği ve böylece az insanla daha çok, daha hızlı ve daha doğru işin yapılabileceği,
• Kurum içinde evrak kalabalığını ve kırtasiye israfını ortadan kaldıracak evrk takip sistemleri ile birlikte çalışabilecek veya kendi bünyesinde bir evrak takip sistemi barındıracak,
• İleriye dönük,
• Bütünleşik ve aynı zamanda modüler bir yapı,

KENT BİLGİ SİSTEMİ’NDE TEMEL GİRDİLER
a) Topografik veriler
• Geometrik veriler
• Tanımsal veriler
• Bu verilerden elde edilmiş hâlihazır haritalar
• Kadastro haritaları
• Yerleşime uygunluk haritaları
• İmar planları
b) Tüzel veriler• Taşınmazların sınır ve yüzeyi
• Taşınmazların mülkiyet bilgileri
• Taşınmazların değeri
• Taşınmazların hukuki durumları
c) Teknik altyapı verileri• Su ve kanalizasyon verileri
• Hava gazı, doğal gaz verileri
• Telefon, telgraf, TV tesisleri
• Enerji tesisleri
• Trafik tesisleri
• Endüstri tesisleri
• Ticaret alanları
• Konut alanları
d) Doğal kaynak ilişkili veriler
• Jeolojik yapı
• Ağaçlar ve bitki örtüsü
• Su kaynakları, su miktarı
• İklim
• Madenler
e) Doğayı etkileyen etmenler• Kirlilik
• Gürültü
• Çevre kirletici diğer etmenler
• Tarihi doku bilgileri
f) Ekonomik ve sosyal veriler• Taşınmazların kullanımları
• Taşınmazların imar bilgileri
• Trafik ve ulaşım bilgileri
• Sağlık hizmetleri verileri
• Eğitim, kültür analizleri ve bunlara ilişkin hizmet verileri
• Nüfus bilgileri
• İstihdam bilgileri
• Halkın ekonomik durum analizi
Yerel yönetimler kent bilgi sistemi tasarımı yaparken yukarıda listelenen verilerden birçoğunu kullanırlar. Kendi yerel yapılanmaları çerçevesinde (İl, İlçe, Belde ve şube gibi) Bu bilgilerden bazılarına ihtiyaç duymayacağı gibi burada sayılmayan bazı verileri de sistemlerine dâhil edebilirler.

Azmi GÜNGIS uzmanı
Kartal Bld.
Sistem Yönetimi Ve Yazılım Şefi